Een artikel over onze hersenhelften, NLP en het boek The Master and his Emissary van psychiater Iain McGilchrist

Als ik onze jongste oppik van school op deze regenachtige herfstdag in november, vraag ik haar wat het leukste is dat ze vandaag geleerd heeft.

‘We hebben tekeningen van Escher gemaakt. Het was het raadsel van de week: Niets is wat het lijkt. En het was Escher.’

In een heerlijk staccato krijg ik veel meer antwoord dan ik (be)grijpen kan… Wat een mooi raadsel voor kinderen van tien!

‘Eh, raadsel van de week…?’ herhaal ik haar eerste woorden, nieuwsgierig naar welke ervaring daaronder schuil gaat.

‘Ja, het is eigenlijk het raadsel van de dag, maar juf doet het elke week.’

Nog wat vragen later lijkt het helder te zijn, ofschoon, niets is wat het lijkt…

In de ontspanning die het rijden door de weilanden en bossen rondom Vrije Oogst teweegbrengt, brengt de naam Escher me direct terug naar het boek van psychiater Iain McGilchrist, over onze onze hersenhelften. The Master And His Emissary – de meester en zijn dienaar – is de titel van het boek dat me al een tijdje fascineert, vanwege het diepe inzicht in de menselijke neurologie en de link met wat wij met onze NLP-opleidingen willen bereiken: hoe je meer plezier en betekenis kunt ervaren door ‘succesvoller’ of ‘helpender’ te denken.

Alsof we in twee werelden leven

McGilchrist verheldert hoe onze rationele analytische linkerhersenhelft een zelf-geconstrueerde spiegelwereld opbouwt, waarin de ‘ik-figuur’ denkt dat het de echte wereld is. Terwijl eigenlijk alleen de rechterhersenhelft in contact staat met de realiteit en ons iets nieuws brengt. Iedere hersenhelft geeft ons als het ware een andere beleving van de wereld buiten ons. En ik stel me daar dan bij voor dat we vanuit twee verschillende kamers door een raam naar buiten kunnen kijken. In de ene bovenkamer zijn we geïsoleerd van de wereld daarbuiten, ervaren we eenzaamheid, is ons lichaam een machine, lijkt alles logisch en lineair en staat de radio op WII-FM: ‘What’s In It For Me?’

Links ervaren we eenzaamheid en ‘What’s in it for me?’ Rechts zijn we verbonden en ervaren we het leven.

Terwijl de rechter ons een wereld geeft waarin we emotioneel verbonden zijn met een groter geheel, waar we nieuwe dingen leren en we ervaren dat we leven. In elk gelden andere waarden, vergelijkbaar met de verschillende waarden die we in de westerse en oosterse culturen aantreffen. Op internet kom ik wel eens de veelzeggende tekst tegen: ‘In the left nothing is right; in the right nothing is left.’ Toch is het net als bij NLP niet zo interessant welke goed is of fout en wat waar is of niet waar. Dat is het spel dat de linkerhersenhelft graag speelt. De waarde ligt juist in de wisselwerking tussen die werelden, en hoe ze samen optimaal kunnen bijdragen aan het leven dat we wensen.

Mentale gezondheid en iets nieuws leren

McGilchrist heeft grote waardering voor wat onze analytische hersenhelft heeft bijgedragen aan wat we als mensheid bereikt hebben. Hij noemt de linkerhelft een geweldige dienaar, maar tegelijkertijd een ‘waardeloze meester’.

‘Links is een geweldige dienaar, maar een waardeloze meester’

Hij benadrukt dat deze dienaar alleen van waarde is als hij de juiste plek inneemt en dienstbaar is aan de ware meester: de rechterhersenhelft. De linkerhersenhelft is volledig afhankelijk van de rechter om zijn zelf-geconstrueerde wereldbeeld ergens op te kunnen baseren en om zijn ideeën te toetsen aan de praktijk. Alleen via de rechter kan dat wat zich buiten ons bevindt zich aan ons ‘presenteren’ en kunnen we echt iets nieuws leren. In die kamer kunnen we als het ware aanwezig – ‘present’ – zijn en de spreekwoordelijke ‘kracht van het nu’ of ‘flow’ ervaren.

Alleen via rechts kunnen we echt iets nieuws leren en ervaren.

De linkerkant kan de dingen alleen re-presenteren en een wereldbeeld met taal betekenis geven. Door een gezonde wisselwerking tussen ervaring, idee, toetsing (rechts, links, rechts) kunnen we dat wereldbeeld als het ware steeds updaten en aanpassen aan wat we in het moment ervaren. Daarom hechten we binnen NLP zo’n belang aan het verschil tussen zintuiglijke observatie en interpretatie (of ‘invullen’).

Een loyaliteitsprobleem

McGilchrist schetst wel een interessant probleem: deze geweldige dienaar blijkt namelijk niet van nature loyaal te zijn aan zijn meester. De linkerhersenhelft blijkt een ronduit arrogante houding te hebben en volledig te ontkennen dat hij de rechter überhaupt nodig heeft. Als het aan hem ligt houdt hij de deur naar rechts, het corpus callosum, bij voorkeur op slot en verzint hij de meest bizarre ‘logische’ verklaringen voor de vruchten van zijn eigen onwetendheid.*

Fenomenen dominante linkerhersenhelft: arrogantie, boosheid, onwetendheid, verveling en verslaving

De onderzoeken waar ze dit mee ontdekt hebben, zijn even fascinerend als de implicaties. Arrogant gedrag lijkt er dus op te duiden dat de wereld vanuit een afgesloten linkerbovenkamer wordt beschouwd. Hetzelfde geldt voor boosheid, de enige emotie die toebehoort aan de linkerhersenhelft, en voor fenomenen als verveling en verslaving. Aan de andere kant blijkt dat de rechterhersenhelft niet afhankelijk is van de linker, maar links wel nodig heeft ‘om zijn volle potentieel te bereiken en om in zekere zin volledig zichzelf te worden’.

Bewust kiezen voor de rechterhersenhelft

Aan het eind van zijn boek doet McGilchrist een oproep waar Vrije Oogst zich sterk mee kan identificeren en in het logo laat zien: ‘In de echte, praktische, alledaagse wereld is het van groot belang dat we terugkeren naar de rechterhersenhelft´. Het blijkt namelijk dat we kunnen kiezen.

‘In de echte, praktische, alledaagse wereld is het van groot belang dat we terugkeren naar de rechterhersenhelft.’

Daarom kiezen wij bij onze opleidingen heel bewust voor een opzet en omgeving die de rechterhersenhelft en nieuwe ervaringen activeert. Waar we ons bij voorkeur langere tijd kunnen blootstellen aan de inwerking van de vrije natuur of juist kunnen onderdompelen in een levende culturele traditie, zoals in Venetië, waar we ons tijdens een opleiding letterlijk een paar dagen kunnen terugtrekken – retreat – om onze mentale kaarten te verrijken met nieuwe gezondmakende ervaringen.

De magie en valkuilen van taal

Mijn enthousiasme voor NLP werd aan het begin van dit millennium geboren en zal waarschijnlijk nooit meer uitdoven. NLP heeft me kennis laten maken met de magie en de valkuilen van taal, en me geholpen te ‘snappen’ hoe het komt dat ik de wereld ervaar zoals ik doe en welke invloed ik daarop heb. En ook om makkelijker te ‘ont-snappen’ aan verwachtingen en ideeën over hoe de wereld werkt en ruimte te laten voor verwondering.

‘snappen’ hoe ik de wereld ervaar en ‘ont-snappen’ aan verwachtingen en ideeën

NLP is een praktische uitwerking van een uitgangspunt uit de semantiek: ‘de kaart is niet het gebied’. Dat wil eigenlijk zeggen dat iedereen zijn eigen mentale model of kaart van de wereld heeft. En zodra we met NLP leren hoe we onze kaart kunnen veranderen, verandert onze waarneming en dagelijkse ervaring van de wereld. Kortom: Niets is wat het lijkt, want de kaart is niet het gebied. Wat we buiten ons zien, weerspiegelt hoe we van binnen betekenis geven aan de wereld. Het lijkt de spiegelwereld waar McGilchrist over schrijft.

NLP was een intuïtieve schot in de roos

Inmiddels snap ik ook waarom John Grinder zo lovend is over McGilchrist’s boek en diens indrukwekkende uiteenzetting van de huidige stand der neurologische wetenschap. Het onderstreept voor mij hoezeer het ‘metamodel’ van NLP destijds een intuïtieve schot in de roos was om effectief om te gaan met de minder aantrekkelijke eigenschappen van de linkerhersenhelft. Om de vergissingen die onze linkerhersenhelft maakt liefdevol te corrigeren en ruimte te maken voor nieuwe ervaringen en een rijker model van de wereld.

…de vergissingen van onze linkerhersenhelft corrigeren en de magische dubbelzinnigheid van het leven bewaren.

In het boek gebruikt McGilchrist een Escher-tekening om een paradox te illustreren: de ene hand die de andere tekent, die de ene weer tekent etc… Paradox is iets waar onze linkerhersenhelft niet mee uit de voeten kan en waar de rechterhersenhelft in grossiert. NLP kan ook helpen die magische dubbelzinnigheid waar het leven zo vol van is, middels taalpatronen, metaforen en zogenaamde New Code games, juist te bewaren terwijl we nieuwe ervaringen creëren.

‘Dat iets altijd twee dingen of meer kan betekenen’ 

Ondertussen heeft mijn dochter naast me snel een tekeningetje gemaakt van een andere Escher; een bolling die ook hol gezien kan worden. Ik vraag haar wat haar oplossing was geweest voor het raadsel van die week Niet is wat het lijkt. ‘Dat iets altijd twee dingen of meer kan betekenen,’ zei ze, ‘maar dat was niet goed. Het antwoord was Escher. Maar volgens mij zijn er ook anderen geweest die dat soort tekeningen hebben gemaakt. Waarschijnlijk was Escher gewoon de eerste.’ Ik word helemaal warm van binnen en geef haar een compliment voor haar mooie oplossing en voeg eraan toe: ‘Als niets is wat het lijkt, dan is er altijd meer goed dan een ding, toch?’

Paul Flier

Heb jij interesse in hoe je succesvoller of helpender kunt leren denken met beide hersenhelften? Of hoe je anderen daarbij kunt helpen? Of sta je wellicht voor de klas, geef je regelmatig presentaties of trainingen? Een NLP-opleiding bij Vrije Oogst brengt je in zes aaneengesloten dagen via doen en ervaren de essentie van NLP bij. Een trainersopleiding zal je natuurlijke vermogen om inspirerend les te geven ontwikkelen. En omdat je ook kunt blijven slapen, is het eigenlijk een volledig verzorgde retraite, middenin de natuurgebieden onder Vorden, of in de overweldigende cultuur van Venetië. Gaat leren niet veel makkelijker als we plezier en ontspanning ervaren?

*In 2017 verscheen er in INZICHT – Tijdschrift voor NLP – onder mijn redactie een uitgebreid artikel over onze hersenhelften – Drieluik hersenhelften INzicht herfst 2017(1) – waarin vier toonaangevende wetenschappers die allen hun licht lieten schijnen over onze hersenhelften. Behalve Iain McGilchrist ging het over neuro-anatoom Jill Bolte Taylor met haar ervaring tijdens een hersenbloeding, en over Michael Gazzaniga en Daniel Kahneman over de onbetrouwbaarheid van onze linkerhersenhelft.